De Noordzeebodem: meer dan zand
Door Tim van Oijen
Op de overheersend zandige Noordzeebodem zijn diverse gebieden te vinden met kiezeltjes en keien. In de Duitse Bocht, het deel van de Noordzee tot enkele honderden kilometers uit de Duitse waddenkust, hebben onderzoekers de aanwezigheid van dieren op deze stenige bodems onderzocht. In de regel bleek er meer leven op grote keien dan op kiezeltjes te zitten. Gerol en geschuur maken het leven op de kiezels lastig.
Het Duitse Alfred Wegener Instituut (AWI) maakt al jaren camerabeelden van de Noordzeebodem vanaf onderzoeksschepen. Deze video’s dienen om sonarbeelden te valideren waarmee de bodem wordt gekarakteriseerd. Uit de analyse van deze beelden was al gebleken dat de Noordzeebodem divers is. Er zijn stukken met fijne kiezels en gebieden met keien met een diameter van meer dan een halve meter. Biologen hebben de beelden nu ook gebruikt om het bodemleven op de stenen te bestuderen.
Dodemansduim
De onderzoekers analyseerden honderden beelden uit de periode 2012-2017 afkomstig uit vier verschillende gebieden in de Duitse Bocht: de Borkumse Stenen bij Borkum, een gebied voor de kust van het Duitse Waddeneiland Sylt, de randen van de oervallei van de Eems (ca. 150 kilometer ten westen van Sylt) en de wateren rond de rotsformaties van het eiland Helgoland. Naast de beelden van het AWI benutten de onderzoekers ook aanvullend beeldmateriaal van Bundesamts für Seeschifffahrt und Hydrographie (BSH) en het Bundesamt für Naturschutz (BfN). De camera’s waren uitgerust met lasers waarmee de afstand van vastgelegde objecten tot de camera kon worden bepaald, en daarmee ook de grootte ervan.
 |
Dodemansduim, Alcyonium digitatum.
Foto: Saxifraga-Eric Gibcus
De soorten die de onderzoekers het meest waarnamen zijn de zachte koraalsoort dodemansduim (Alcyonium digitatum), het breedbladig mosdiertje (Flustra foliacea), de anemoonsoort de zeeanjelier (Metridium dianthus) en de driekantige kalkkokerworm (Spirobranchus triqueter). Van de vier onderzochte gebieden had de Borkumse Stenen de meeste rijk begroeide grote rotsblokken. Die hoge natuurwaarde van dit gebied was ook al gebleken uit een studie in het Nederlandse deel (zie deze WadWeten).
Rollen en schuren
Op de camerabeelden was een duidelijk verschil te zien tussen de hoeveelheid aangroei op kiezels en op grote rotsblokken. De bovenste delen van de blokken hadden de hoogste bedekkingsgraad. De mate van bedekking hangt waarschijnlijk vooral af van een aantal erosieprocessen. Als er veel stroming is, komen zanddeeltjes los van de bodem die een schurende werking hebben op de kleine kiezels en de onderste delen van de grote blokken. Dit maakt het moeilijk voor organismen om zich te vestigen dan wel aangehecht te blijven. Het ‘zandstralen’ bevordert wel de vestiging van soorten die daar goed tegen bestand zijn, zoals kokerwormen. Een flinke stroming kan er ook toe leiden dat kiezels omrollen en daardoor niet begroeien. Een laatste mechanisme dat de begroeiing kan beperken is de vorming van zandgolven en -ribbels waardoor (delen van) kiezels en keien onder het zand verdwijnen. Volgens de onderzoekers onderstreept de studie de bijzondere waarde van de grote keien voor Noordzeedieren die op harde ondergronden leven.
 |
Breedbladig mosdiertje.
Door ©Hans Hillewaert, CC BY-SA 4.0
Bronnen
Michaelis, R., H.C. Hass, F. Mielck, S. Papenmeier, L. Sander, B. Ebbe, L. Gutow en K.H. Wiltshire (2019).
Hard-substrate habitats in the German Bight (South-Eastern North Sea) observed using drift videos.
Journal of Sea Research 144, p.78-84.
Artikel WadWeten
In de serie WadWeten artikelen wordt het waddengebied beschreven vanuit verschillende onderzoeksdisciplines, zoals de biologie, geologie en cultuurhistorie. Een wetenschappelijke benadering in heldere taal. De berichten worden beurtelings geschreven door wetenschappers van de Waddenacademie en de Waddenvereniging. Wilt u op de hoogte blijven? Schrijf u dan in voor het maandelijkse WADDEN nieuws of houdt deze pagina regelmatig in de gaten.
In 2010 werden een aantal WadWeten artikelen gebundeld in het boekje Waddenwijsheid (ISBN 9789087410230).
Begin 2015 kwam er een vervolg: Meer Waddenwijsheid (ISBN 9789087410322). Het rijk geïllustreerde boek geeft antwoorden op vragen als: welke beestjes krioelen er in het zand, welke wadvogels werden gegeten in de terpentijd, hoe oud wordt een zwaardschede, welke stormen zijn gevaarlijk voor de Wadden.
