The floor is lava onder de wadden
oor: Tim van Oijen
Het is een van de vele geheimen van het waddengebied: onder de Waddenzee ligt een vulkaan. Op twee kilometer diepte bevindt zich de Zuidwalvulkaan, nu in ruste. Het is de enige vulkaan van Nederland, als we de (nog actieve) The Quill op St. Eustasius en de Mount Scenery op Saba buiten beschouwing laten.
Seismisch onderzoek
De Zuidwalvulkaan is in 1970 bij toeval ontdekt. Het Franse bedrijf Elf/Petroland deed ten zuidwesten van het eilandje Griend proefboringen naar gas. Hierbij bleek dat er een paar kilometer onder het bodemoppervlak een ander type gesteente lag, dat men eerst niet thuis kon brengen. Ook was de temperatuur er tientallen graden hoger dan elders op die diepte. Uiteindelijk bleek dat de eerste boring precies in het lavagesteente in de kraterpijp was gedaan. Seismisch vervolgonderzoek bracht de volledige vulkaan in beeld.
Afbeelding: Zuidwal vulkaan in het Vlieland Bekken (ca. 2000 meter onder maaiveld). Bron: Van Bergen en Sissingh 2007.
Magma
De Zuidwalvulkaan was in het Jura tijdperk, ca. 160-145 miljoen jaar geleden, actief. Het is een stratovulkaan: een hoge kegelvormige vulkaan met een wand van gestold magma dat bij uitbarstingen naar buiten is gekomen. Eentje uit het boekje dus. De Zuidwalvulkaan had een hoogte van ongeveer een kilometer en was aan de basis ongeveer 15 kilometer in doorsnede. De vulkaan is waarschijnlijk ontstaan toen er in dit deel van de aardkorst draaiingen en verschuivingen optraden. Uit de diepe breuken kwam het magma uit de aardmantel omhoog.
De vulkaan was geologisch gezien maar een korte periode actief, zo’n twaalf miljoen jaar. Daarna begon het gebied te dalen en kwamen dikke lagen sediment over de vulkaan heen te liggen. Uiteindelijk kwam het hele gebied onder water te staan. Omdat het vulkanisch gesteente magnetisch is, is rond de plek waar de vulkaan ligt aan de oppervlakte een lichte afwijking in het aardmagnetisch veld te meten.
Afbeelding: Actieve stratovulkaan Arenal in Costa Rica
Aardgas
De flanken van de wegzinkende vulkaan duwden het aardgas in het er omheen gelegen gesteente naar een plek. Zo ontstond er op een diepte van 1900 meter een gasbel die ruim twintig miljard kubieke meter aardgas bevatte. Uit die bel wordt sinds 1988 onder strenge vergunningseisen gas gewonnen. Eerst door Elf/Petroland, nu door het Canadese Vermilion Energy. Het onbemande Zuidwal platform is de enige plek in de Waddenzee waar gas wordt gewonnen. De productie is de laatste jaren laag en zal volgens de huidige planning in 2035 worden beëindigd.
Bronnen:
- https://www.waddenacademie.nl/themas/geowetenschap/geowetenschap-vernieuwd/ondergrond-waddengebied
- Fokker, P.A., F.J. van Leijen, B. Orlic, H. van der Marel en R.F. Hanssen (2018). Subsidence in the Dutch Wadden Sea. Netherlands Journal of Geosciences — Geologie en Mijnbouw, 97(3), p.129-181. doi:10.1017/njg.2018.9
- https://www.dinoloket.nl/zuidwal-volcanic-formation-xxzv
- https://www.nemokennislink.nl/publicaties/een-vulkaan-in-nederland/
- http://www.natuurinformatie.nl/ndb.mcp/natuurdatabase.nl/i000311.html
- Er is een simulatie ligging van de gesteenten van de vulkaan gemaakt, zie: https://www.youtube.com/watch?v=RsegTOyDJrY
Artikel WadWeten
In de serie WadWeten artikelen wordt het waddengebied beschreven vanuit verschillende onderzoeksdisciplines, zoals de biologie, geologie en cultuurhistorie. Een wetenschappelijke benadering in heldere taal. De berichten worden beurtelings geschreven door wetenschappers van de Waddenacademie en de Waddenvereniging. Wilt u op de hoogte blijven? Schrijf u dan in voor het maandelijkse WADDEN nieuws of houdt deze pagina regelmatig in de gaten.
In 2010 werden een aantal WadWeten artikelen gebundeld in het boekje Waddenwijsheid (ISBN 9789087410230).
Begin 2015 kwam er een vervolg: Meer Waddenwijsheid (ISBN 9789087410322). Het rijk geïllustreerde boek geeft antwoorden op vragen als: welke beestjes krioelen er in het zand, welke wadvogels werden gegeten in de terpentijd, hoe oud wordt een zwaardschede, welke stormen zijn gevaarlijk voor de Wadden.
