Rijsdammen doen vastelandskwelders herrijzen
vrijdag 26 maart 2010
Door Maria van Leeuwe
Het karakteristieke noordelijke kleigebied is het resultaat van de eeuwige strijd tussen mens en zee. Vroegere boeren wisten land te onttrekken aan de zee middels een uitgebreid stelsel van landaanwinningswerken. Na een periode van verwaarlozing worden deze oude gebruiken weer nieuw leven ingeblazen. De vastelandskwelders groeien op verschillende plaatsen weer gestaag aan. Inpolderingen en landaanwinningswerken
Noord-Nederland was tot de 10de eeuw één groot veenmoeras, begrensd door een langerekte strandwal. Dankzij afwisselende periodes van stormvloeden, overstromingen en sedimentatie kwam de huidige waddenregio tot ontwikkeling (zie WadWeten 12 maart en 19 maart). Het gevormde kweldergebied bleek vruchtbare landbouw- en weidegrond te bevatten. De boerenbevolking nam het gebied in gebruik en onttrok langzaam maar zeker steeds meer grond aan de invloed van de zee, door inpolderingen en afwateringskanalen. In latere perioden werd sedimentatie in de kustzone bevorderd door de aanleg van rijsdammen.In tegenstelling tot de eilandkwelders hebben de huidige kwelders aan de noord-Groningse en Friese kust dus geen natuurlijke oorsprong. Zij zijn het resultaat van het samenspel tussen de mens en de zee: sediment dat wordt aangevoerd met de getijdenstromingen wordt door landaanwinningswerken ingevangen.
Kwelders, klimaatbuffers en kluten
Gedurende de 20ste eeuw zijn de buitendijkse kwelders veronachtzaamd, rijsdammen in verval geraakt en kwelders verloren gegaan. Inmiddels worden kwelders weer op waarde geschat (zie WadWeten 26 februari). De buitendijkse zone vormt een natuurlijk buffer tegen het oprukken van de zee omdat de kwelders van nature kunnen meegroeien met zeespiegelstijging. Tegelijkertijd neemt een brede vooroever in de vorm van een kwelder veel kracht uit golven, waardoor de dijkvoet een zekere bescherming geniet.Kwelders hebben daarnaast ook een ecologische betekenis. De opgehoogde gronden kennen een unieke vegetatie, vogels vinden er rust tijdens hoogwater en voor veel soorten, zoals de kluut, vormen kwelders een broedplaats. De invloed van kwelders reikt tot aan de zee. Dankzij het bezinken van sediment op de kwelders, wordt het zeewater helder. Hierdoor is er meer licht beschikbaar voor algengroei (link Wetenschapsrubriek 3 april 2009). Tegelijkertijd spoelen er bij afgaand water vanaf de kwelder voedingstoffen de zee in, wat ook weer ten goede komt aan het leven aldaar.
Peazemerlannen
Waar mogelijk wordt sedimentinvang weer gestimuleerd en worden oude rijsdammen in ere hersteld. En soms regelt de natuur zichzelf. Daar waar de sedimentaanvoer hoog genoeg is, verloopt kweldervorming in luwe zones nog steeds langs natuurlijke weg. Zoals in het geval van De Peazemerlannen, een grote buitendijkse kwelder ten westen van het Lauwersmeer. Hier brak in 1973 de bitumendijk door, die het gebied moest beschermen tegen de zee. In de jaren daarop verdronk het gebied niet. Integendeel, er ontwikkelde zich een zeer dynamisch kweldergebied met een gevarieerde vegetatie en een snel groeiende sternkolonie.De laatste decennia is de afname in het areaal van de vastelandskwelders van het noordelijk kleigebied tot stilstand gekomen. Met name dankzij verbeterd beheer; zonder de kwelderwerken zouden deze kwelders grotendeels verloren gaan.
Bron:
LA Boorman (1999) Mangroves and Salt Marshes 3: 227-241Dijkema en anderen (2009) Alterra Rapport 1857
Artikel WadWeten
In de serie WadWeten artikelen wordt het waddengebied beschreven vanuit verschillende onderzoeksdisciplines, zoals de biologie, geologie en cultuurhistorie. Een wetenschappelijke benadering in heldere taal. De berichten worden beurtelings geschreven door wetenschappers van de Waddenacademie en de Waddenvereniging. Wilt u op de hoogte blijven? Schrijf u dan in voor het maandelijkse WADDEN nieuws of houdt deze pagina regelmatig in de gaten.
In 2010 werden een aantal WadWeten artikelen gebundeld in het boekje Waddenwijsheid (ISBN 9789087410230).
Begin 2015 kwam er een vervolg: Meer Waddenwijsheid (ISBN 9789087410322). Het rijk geïllustreerde boek geeft antwoorden op vragen als: welke beestjes krioelen er in het zand, welke wadvogels werden gegeten in de terpentijd, hoe oud wordt een zwaardschede, welke stormen zijn gevaarlijk voor de Wadden.
