Zuiderzee heet nu IJsselmeer
vrijdag 4 juni 2010
Door Maria van Leeuwe
In 1932 werd de Zuiderzee afgesloten van de Waddenzee. Een historisch moment, en een staaltje waterbouw waar menig ingenieurshart nog steeds sneller van gaat kloppen. De aanleg van de Afsluitdijk betekende echter ook een enorme ecologische ingreep. Het estuarine karakter van de Waddenzee is deels verloren gegaan. Ook ontstond er een zandhonger, welke nog steeds niet is gestild.Een verloren estuarium
De Zuiderzee vormde een estuarium waar een aantal vissoorten permanent verbleven, paaiden en er een toegang vonden naar zoete binnenwateren. Veel trekvissen, zoals de paling, zagen met de aanleg van de Afsluitdijk de toegang tot het binnenland afgesloten en zijn sindsdien sterk achtergegaan. Een aantal brakwatervissen, zoals de Zuiderzeeharing, zijn zelfs geheel uitgestorven. De afsluiting leidde ook tot het verdwijnen van bijzondere brakwaterkwelders, waar de Zuiderzee rijk mee omzoomd was.Vertroebeling & verzanding
Met de aanleg van de Afsluitdijk is ook de Waddenzee ten zuiden van Texel en Vlieland sterk veranderd. De getijdestromingen die via het Marsdiep voorheen naar de Zuiderzee voerden, werden de weg afgesneden. De stromingen moesten een andere loop vinden. Dit leidde tot turbulentie omdat er zich nog geen nieuwe natuurlijke beddingen hadden gevormd. Hierdoor werd er relatief veel sediment losgewoeld van de wadbodem. Tegelijkertijd was veel kwelderoppervlak verloren gegaan, en daarmee een groot afzetgebied voor slib. Veel sediment bleef daardoor langer in de waterkolom hangen. Hierdoor werd het water in de Waddenzee troebeler. Met de afsluiting van het zuiderzeebekken wijzigde ook de sedimenthuishouding in de Waddenzee. Er werd relatief meer zand vastgelegd dan voorheen en minder slib.Zeegrassen & mosselbanken
De sedimenthuishouding in de Waddenzee is verbonden met de aanwezigheid van biobouwers (WadWeten 05-11-2009). De vertroebeling heeft bijgedragen aan het verdwijnen van zeegras uit de westelijke Waddenzee. In de jaren dertig werd het zeegras wereldwijd getroffen door een schimmel: de zogenaamde wierziekte. Het zeegras in de Waddenzee verkeerde waarschijnlijk al in slechte conditie door de afname in waterkwaliteit en bleek zeer gevoelig voor de schimmel. Dit leidde tot massale sterfte. Sinds de jaren negentig zijn daarnaast de meeste natuurlijke mosselbanken in de westelijke Waddenzee verloren gegaan door overbevissing.Zowel mosselbanken als zeegrassen zijn natuurlijke slibinvangers. De achteruitgang van beide biobouwers heeft bijgedragen aan de verzanding van het wad. Met de verarming van het wad is mogelijk een nieuw ecologisch evenwicht ontstaan, wat zich niet zomaar weer laat terugdraaien (WadWeten 21-08-2009).
Zandsuppleties
Het platen- en geulenstelsel in de westelijke Waddenzee is nog niet tot rust gekomen. Er is nog steeds veel sediment nodig om de evenwichten in de Waddenzee te herstellen, en ook nu is er een vraag naar zand uit de Noordzee.De zandvoorraad aan de Noordhollandse kust en op de Noordzee is nu nog groot genoeg om deze zogenaamde zandhonger te stillen. Echter, ook de aanpassing aan de huidige zeespiegelstijging vraagt om zand. De zandhonger van de Waddenzee zal in de toekomst dan ook nog voortduren. Tot nu toe is de zandvoorraad op de Noordzee nog groot genoeg om voldoende aanvoer te garanderen. Maar naar het zich nu laat aanzien is die voorraad over 50-100 jaar uitgeput. Zandsuppleties zullen de Waddenzee dan waarschijnlijk moeten redden van verdrinking.
Bron:
E.P.L. Elias en collega’s (2006) Coastal Engineering 53: 505-529E.P.L. Elias (2006) Morfodynamica van het zeegat van Texel. Rapport TU Delft
A.P. Oost & P.A.H. Kleine Punte (2004) Rapport RIKZ/2004.021
Artikel WadWeten
In de serie WadWeten artikelen wordt het waddengebied beschreven vanuit verschillende onderzoeksdisciplines, zoals de biologie, geologie en cultuurhistorie. Een wetenschappelijke benadering in heldere taal. De berichten worden beurtelings geschreven door wetenschappers van de Waddenacademie en de Waddenvereniging. Wilt u op de hoogte blijven? Schrijf u dan in voor het maandelijkse WADDEN nieuws of houdt deze pagina regelmatig in de gaten.
In 2010 werden een aantal WadWeten artikelen gebundeld in het boekje Waddenwijsheid (ISBN 9789087410230).
Begin 2015 kwam er een vervolg: Meer Waddenwijsheid (ISBN 9789087410322). Het rijk geïllustreerde boek geeft antwoorden op vragen als: welke beestjes krioelen er in het zand, welke wadvogels werden gegeten in de terpentijd, hoe oud wordt een zwaardschede, welke stormen zijn gevaarlijk voor de Wadden.
