De tafelmanieren van de veelkleurige zeeduizendpoot
Door Tim van Oijen
Dankzij zijn pierenhopen geniet de wadpier grote bekendheid als bewoner van het wad. Maar er zitten vele andere wormensoorten in de bodem die misschien wat minder zichtbare sporen nalaten, maar net zo talrijk kunnen zijn. De veelkleurige zeeduizendpoot kan in met name zuurstofloze wadbodems domineren. Het diertje pakt wat hij pakken kan door te grazen, jagen en te filteren. Zelfs soortgenoten zijn niet veilig.De veelkleurige zeeduizendpoot (Hediste diversicolor, syn. Nereis diversicolor) is een borstelworm uit de familie Nereididae. Deze familie bestaat uit soorten die aanzienlijk van elkaar verschillen in formaat en gedrag. Sommige zijn extreem goede zwemmers, en fanatieke jagers op andere wormen, zoals de tot wel 40 centimeter grote zager (Nereis virens). Andere soorten houden zich meer op in de bodem. De veelkleurige zeeduizendpoot is zo’n soort. Hij is algemeen in het waddengebied en kan goed omgaan met lage zoutgehaltes. Hij wordt daarom veel in de brakkere delen aangetroffen.
Alleseter
De worm maakt loodrechte gangen in de wadbodem die naar alle zijden zijn afgetakt en weer op het oppervlak uitmonden. De gangen zijn bekleed met een slijmlaag. Als het wad onder water staat, pompt het dier met golvende bewegingen van het lichaam water door de gangen om voldoende zuurstof te krijgen. Na het droogvallen van het wad past hij een andere truc toe. Dan komt hij met zijn kop uit de tunnel en haalt hij golvend luchtbellen naar binnen. De bellen worden vastgehouden tussen het lichaam en de wand van de gang.
De veelkleurige zeeduizendpoot is een alleseter. Hij eet dus zowel dierlijk als plantaardig materiaal. Hij gebruikt meerdere voedingswijzen. Ten eerste vergaart het dier voedseldeeltjes die op de bodem zijn bezonken. Ook eet hij algen en andere microscopische organismen die daar leven. Maar hij verorbert ook grotere dieren, zoals slakjes en juveniele wadpieren. Zeeduizendpoten zijn ook regelmatig kannibalistisch en gaan dan dus soortgenoten te lijf. Tenslotte zijn ze ook nog in staat om voedsel uit het water te filteren door in de gang een soort web van slijm te spinnen. Bij het pompen van water door de gang blijft het fytoplankton in het web kleven. Na enige tijd werkt de worm deze algen met slijmweb en al naar binnen.Het mooie van dit arsenaal aan voedselstrategieën is dat de veelkleurige zeeduizendpoot afhankelijk van de beschikbaarheid van de verschillende voedseltypen van strategie kan switchen. Als er bijvoorbeeld weinig organisch materiaal op de bodem ligt, maar het water stikt van de algen, dan kan het dier overschakelen op filteren.
Sleutelsoort
De veelkleurige zeeduizendpoot is een sleutelsoort in delen van de Waddenzee omdat hij er een centrale plaats in het voedselweb inneemt. Daarnaast heeft hij door zijn gegraaf een grote invloed op diverse bodemeigenschappen. Het gegraaf verhoogt de uitwisseling tussen water en bodem van stikstof, fosfaat en zuurstof. Dit stimuleert allerlei bacteriële omzettingsprocessen. Ook de slijmproductie bij de gangenbouw kan de bacteriële activiteit bevorderen. Voor een goed inzicht in het functioneren van wadplaten is het daarom van belang om de populatieontwikkeling van dit dier te volgen. Daarvoor is ook inzicht nodig in de voedselbeschikbaarheid voor de worm, met aandacht voor zowel het benthische (de wadbodem) als het pelagische systeem (het water).Bronnen
Pouwer, A., M. van den Heuvel-Greve en B. Kater (2004). Ecologisch en ecotoxicologisch profiel van de zeeduizendpoot (Nereis diversicolor). Werkdocument: RIKZ/OS/2004.800.X.Soortenbank.nl
Artikel WadWeten
Het tweewekelijkse artikel WadWeten verschijnt in de digitale nieuwsbrief en op de websites van de Waddenvereniging en Waddenacademie. In deze serie artikelen wordt het waddengebied beschreven vanuit verschillende onderzoeksdisciplines, zoals de biologie, de geologie en de cultuurhistorie. Een wetenschappelijke benadering in heldere taal. De berichten worden beurtelings geschreven door wetenschappers van Ecomare, de Waddenacademie en de Waddenvereniging.
In 2010 werden een aantal WadWeten artikelen gebundeld in het boekje Waddenwijsheid (ISBN 9789087410230). Begin 2015 kwam er een vervolg: Meer Waddenwijsheid. Het rijk geïllustreerde boek geeft antwoorden op vragen als: welke beestjes krioelen er in het zand, welke wadvogels werden gegeten in de terpentijd, hoe oud wordt een zwaardschede, welke stormen zijn gevaarlijk voor de Wadden. Dit prachtige boek boordevol Waddenkennis is verkrijgbaar bij de boekhandel voor € 12,90 (ISBN 9789087410322).
